Ewa Lipska „dla początkujących”

Recenzja wybranych utworów Ewy Lipskiej za lata 1990-2008

Twórczość Ewy Lipskiej zasługuje na to, by poznać ją głębiej, przyjrzeć się jej bliżej, poświęcić czas na przeniknięcie do poetyckiego świata. Aby stworzyć takie dzieła, jak każdy z tomików autorki, trzeba wiele pracy. Ktoś kiedyś powiedział, że należy posiadać umysł ścisły, żeby napisać dobry wiersz. Sprawdza się to doskonale także w przypadku naszej poetki. Jej utwory obfitują w  trudne sformułowania, niebanalne metafory, chociaż zbudowane z prostych słów. Niniejsza recenzja poddaje analizie wiersze powstałe w ostatnim dwudziestoleciu, tj. Strefa ograniczonego postoju (1990), Stypendyści czasu (1994), Ludzie dla początkujących (1997), Sklepy zoologiczne (2001), Ja (2003), Gdzie Indziej (2005), Drzazga (2006). Ich wybór nie był przypadkowy. Są interesujące dla autorów niniejszej recenzji, gdyż wyróżniła je sama Ewa Lipska, tytułując nimi całe zbiory. Prawdopodobnie stanowią sumę rozważań dla każdego z tomików.

Czym właściwie jest recenzja wiersza? Indywidualnym spojrzeniem badacza czy punktem widzenia „przeciętnego odbiorcy”? Jak ocenić styl poetycki, warsztat pracy poety? My, uczniowie, nie możemy tego zrobić, gdyż nie mamy odpowiednich kompetencji i doświadczenia, jednak postaramy się napisać o tym, co nam się podoba w twórczości Ewy Lipskiej, jakie wywołuje skojarzenia, odczucia, co zmieniło w nas jej poznanie.

Aby poznać świat, trzeba się „nauczyć” ludzi. To przesłanie stale obecne w twórczości E.Lipskiej. Wiersz „Ludzie dla początkujących” daje nam taką lekcję. Wykorzystuje zwrot charakterystyczny dla współczesnej cywilizacji -„angielski dla początkujących”  i przenosi go w wymiar refleksji filozoficznej. Czytelnik pozna tu trzy typy osobowości ludzkich: żyjących przeszłością, wiecznie młodych (niezależnie od wieku) i tych, co mieszkając pod wspólnym dachem, nie potrafią ze sobą rozmawiać. Czy „początkujący”, dla którego przeznaczono ten wiersz, spotka na swej drodze jego anonimowych bohaterów? Czego się od nich nauczy?

Z pewnością życiowego sceptycyzmu. Na pytanie „czym jest życie?” odpowiada utwór pt.: „Strefa ograniczonego postoju”. Rozpoczynają go dwa słowa: „Od do”, wskazujące na wyznaczony okres czasu – ludzkie życie trwa tylko chwilę, jest podchwytliwe, podstępne, nie szczędzi ludziom trosk. Porównane zostaje do tundry syberyjskiej, gdzie spotkać można jedynie szczątki roślinności. Być może podmiot liryczny sugeruje, że życie niektórych ludzi przypomina taką lodową pustynię? Obraz malejących miasteczek, domków jak pestki słonecznika uświadamia jednocześnie człowiekowi jego znikomość wobec Kosmosu. Podmiot liryczny wnioskuje: Jesteśmy dodatkiem do historii świata – „historią brutto”. Utwór kończy niezwykle trafna metafora życia: „Wolnocłowa strefa\ ograniczonego postoju”.

Bohater zbiorowy - częsty u autorki „Pomarańczy Newtona”– zmienia się w wierszu „Ja” w bohatera jednostkowego. Utwór brzmi w tonacji bardzo osobistej, stanowi wyznanie. Czy Ewa Lipska odkrywa nam w nim cząstkę siebie? Podmiot liryczny bowiem przypomina o swoich zamiłowaniach „przyjaciółki ogrodników i malarzy”[1]. Mówi o ukrywanych wspomnieniach. Jawi się jako istota wrażliwa, chroniąca się przed światem w swojej „łodzi ratunkowej”. To wiersz niezwykle (auto)refleksyjny. Emanuje z niego szczerość. Pojawia się w nim motyw współczesności – „za ścianą teleturniej”.  

Tematyka „Gdzie Indziej” także wydaje się aktualna. To zapis marzenia o innym świecie. Marzenia wyrażonego znów przez jednostkę. Dziś, gdy mamy coraz mniej czasu i wszyscy czegoś od nas chcą, to mógłby być apel, by zerwać z pośpiechem i gonitwą, znaleźć  bezpieczne i zgodne z naszą wrażliwością osobiste „miasteczko”. Stale obecny, także i w tym wierszu jest motyw samotności.

Dotyczy on także bohaterów wiersza „Stypendyści czasu”. Kim są „stypendyści czasu”? To ci, co chcą się uchronić przed zapomnieniem, szaleństwem, nałogiem za pomocą „przelewania zepsutych myśli” na papier. Przywołanie dzieł i bohaterów twórców europejskich upewnia nas, że „dystyngowani panowie wlokący za sobą\ rozwrzeszczanych bohaterów” to prozaicy i poeci. Na koniec zaskakujące wyznanie: „Wszyscy jesteśmy do siebie podobni. \ I wyglądamy jak spadające akcje\ Albo śmiertelny telegram”… - wystraszeni pisarze są tacy sami jak wystraszeni sklepikarze, lekarze, fryzjerzy - jednakowo bezradni i bezbronni. Ich sytuacja wygląda korzystniej tylko dlatego, że potrafią ukrywać swoje lęki „pod psychicznym pseudonimem”.

Wyjątkowość „Sklepów zoologicznych” polega na postawieniu w centrum bohatera zwierzęcego. Porównanie klatki dla zwierząt z „obozem  internowanych”  oraz obozami zagłady powoduje efekt wstrząsu w czytelniku. Dramatyczny jest fakt, że to my- ludzie „zgotowaliśmy zwierzętom ten los.” Zakończenie: „Nie wiedziałam czym to się skończy/ kiedy zgłaszałam się do życia na ochotnika” odzwierciedla niewiedzę młodych o brutalności świata i ich wiarę w ludzką dobroć.

Każdy początkujący poeta powinien przeczytać utwór pt.„Drzazga”, stanowiący zapis sytuacji z kategorii „opartych na faktach”. Jest on poetycką odpowiedzią na list od młodego adepta tej sztuki. To oczywiście pretekst, by dotknąć tematu tworzenia, procesu stawania się poetą. Podmiot liryczny – doświadczony w sztuce poetyckiej - określa młodszego kolegę jako „początkującego cieślę słów”. Uważa, że ta twórczość jest wciąż niedojrzała. Poezja staje się tu rzemiosłem, a poeta rzemieślnikiem. Okazuje się, że najtrudniej pisze się o cierpieniu. Metaforycznie nazwane zostało drzazgą, którą „trudno wyjąć/ Jeszcze trudniej opisać”. Na pewno wielu początkujących w rzemiośle poetyckim twórców chciałoby stać się autorem przynajmniej jednego artystycznie kompletnego wiersza. Mamy nadzieję, że komuś z nas się to  uda.

Poezja pani Ewy Lipskiej wydaje się fascynująca. Ktoś powiedział, że „trudno jest się do niej przyzwyczaić”.[2] Zgoda. To czyni ją jeszcze bardziej interesującą. Życie, przemijanie, miłość, tworzenie, ucieczka od świata - to tylko niektóre z tematów przywoływanych w utworach autorki „Drzazgi”. Ukazuje ona niezwykle oryginalne współczesne spojrzenie na te zagadnienia. Należy zwrócić uwagę na spostrzegawczość poetki, która drobiazgowo rozpatruje każdy szczegół rzeczywistości. Czyni to w sposób wyjątkowy i niebywale sprawny poprzez wyszukane metafory oraz skojarzenia.

Autorzy: D.Górka, K.Jaśkiewicz, M.Biel, M.Knieć